فصل هفتم : رویارویی امام حسین با معاویه
7 / 1خودداری امام از شکستن بیعت با معاویه
3769.تاریخ بغداد ( به نقل از ابراهیم ، از علقمه و اسود ) الإرشاد :چون حسن بن علی علیه السلام در گذشت ، شیعیان در عراق به جنبش در آمدند و برای خلع معاویه و بیعت با حسین علیه السلام به او نامه نوشتند . ایشان، خودداری ورزید و یادآور شد که میان او و معاویه ، پیمانی است که شکستن آن ، روا نیست تا آن که مدّتش سپری شود ، و چون معاویه مُرد ، در آن بازنگری می کند .3769.تاریخ بغداد عن إبراهیم عن علقمه والأسود :أنساب الأشراف از امام حسین علیه السلام ، در پاسخ به کسی که او را به بیعت شکنی با معاویه فرا خواند : ما با او بیعت کرده ایم و راهی به آنچه تو می گویی ، نیست .3768.المعجم الکبیر ( به نقل از جریّ بن سمره ) أنساب الأشراف از امام حسین علیه السلام ، خطاب به محمّد بن بِشر هَمْدانی و سفیان بن لیلی هَمْدانی : تا هنگامی که این مرد (معاویه) زنده است ، همه شما باید در خانه خود بنشینید. اگر هلاک شد و شما زنده بودید ، امیدواریم که خدا برای ما خیر را بگُزیند و به راهمان در آورد و به خودمان، وا ننهد که «بی گمان ، خداوند ، با تقواپیشگان و کسانی است که نیکوکارند» . .
3767.المستدرک علی الصحیحین ( به نقل از جُریّ بن کلیب عامری ) أنساب الأشراف عن الإمام الحسین علیه السلام فی جَوابِ کِتابٍ کَتَبَهُ إلَیهِ جَماعَهٌ مِن شیعَتِهِ بَعدَ وَفاهِ الحَسَنِ علیه السلام یَذکُرونَ فیهِ انتِظارَهُم أمرَهُ : إنّی لَأَرجو أن یَکونَ رَأیُ أخی رَحِمَهُ اللّهُ فِی المُوادَعَهِ ، ورَأیی فی جِهادِ الظَّلَمَهِ رُشدا وسَدادا ، فَالصَقوا بِالأَرضِ ، وأخفُوا الشَّخصَ ، وَاکتُمُوا الهَوی ، وَاحتَرِسوا مِنَ الأَظِنّاءِ (1) مادامَ ابنُ هِندٍ حَیّا ، فَإِن یَحدُث بِهِ حَدَثٌ وأنَا حَیٌّ یَأتِکُم رَأیی إن شاءَ اللّهُ . (2)3766.المصنَّف ، ابن ابی شیبه ( به نقل از ابو اسحاق ، از جده اش میمونه ) الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) :قالوا : لَمّا بایَعَ مُعاوِیَهُ بنُ أبی سُفیانَ النّاسَ لِیَزیدَ بنِ مُعاوِیَهَ ، کانَ حُسَینُ بنُ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام مِمَّن لَم یُبایِع لَهُ ، وکانَ أهلُ الکوفَهِ یَکتُبونَ إلی حُسَینٍ علیه السلام یَدعونَهُ إلَی الخُروجِ إلَیهِم فی خِلافَهِ مُعاوِیَهَ ، کُلُّ ذلِکَ یَأبی . فَقَدِمَ مِنهُم قَومٌ إلی مُحَمَّدِ بنِ الحَنَفِیَّهِ ، فَطَلَبوا إلَیهِ أن یَخرُجَ مَعَهُم ، فَأَبی وجاءَ إلَی الحُسَینِ علیه السلام فَأَخبَرَهُ بِما عَرَضوا عَلَیهِ ، وقالَ (3) : إنَّ القَومَ إنَّما یُریدونَ أن یَأکُلوا بِنا ویُشیطوا (4) دِماءَنا . (5)(6) .
1- .ظَنِین : أی متّهم فی دینه (النهایه : ج 3 ص 163 «ظنن») .
2- .أنساب الأشراف : ج 3 ص 366 .
3- .فی البدایه والنهایه : «فقال له الحسین علیه السلام : إنّ القوم . . .» .
4- .شاطَ : أی هلک ، ویقال أشاط بدمه : أی عرّضه للقتل (الصحاح : ج 3 ص 1138 «شیط») .
5- .الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) : ج 1 ص 439 ، تاریخ دمشق : ج 14 ص 205 ، بغیه الطلب فی تاریخ حلب : ج 6 ص 2606 ، سیر أعلام النبلاء : ج 3 ص 293 لیس فیه صدره إلی «لم یبایع له» ، البدایه والنهایه : ج 8 ص 161 .
6- .راجع : ج 3 ص 69 (القسم اخامس / الفصل الثانی / انتظار موت معاویه للقیام)
3765.الاستیعاب ( به نقل از عایشه ، وقتی خبر کشته شدن علی علیه ال ) أنساب الأشراف از امام حسین علیه السلام ، در پاسخ نامه ای که گروهی از شیعیان، پس از وفات امام حسن علیه السلام به او نوشته و گفته بودند که منتظر فرمان او هستند : امیدوارم که نظر برادرم که خدایش رحمت کند در متارکه جنگ و نظر من در جهاد با ستمکاران ، درست و استوار باشد . در سرزمین خود بمانید و بیرون نیایید و خواسته تان را پوشیده بدارید و تا آن گاه که پسر هند زنده است ، خود را از جاسوسان بپایید . اگر حادثه ای رُخ داد و من زنده بودم ، نظرم به شما می رسد . إن شاء اللّه !3768.المعجم الکبیر عن جریّ بن سمره :الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) :گفته اند که چون معاویه بن ابی سفیان، از مردم برای یزید بیعت گرفت، حسین بن علی بن ابی طالب علیه السلام از کسانی بود که با او بیعت نکرد . کوفیان به او نامه می نوشتند و در روزگار خلافت معاویه ، او را به بیرون آمدن به سوی خود ، فرا می خواندند ؛ ولی ایشان به همه آنها جواب رد می داد.
گروهی از کوفیان به نزد محمّد بن حنفیّه آمدند و از او خواستند که وی با آنان، قیام کند ؛ امّا او هم خودداری کرد و نزد حسین علیه السلام آمد و او را از پیشنهاد آنان، آگاه کرد . حسین علیه السلام فرمود : «این مردم می خواهند با [پیش انداختن ]ما [نان] بخورند و خون ما را در معرضِ ریخته شدن بگذارند» . (1) .
1- .ر . ک : ج 3 ص 70 (بخش پنجم / فصل دوم / منتظر مرگ معاویه بودن ، برای قیام)
7 / 2ما رُوِیَ عَنهُ فی مَسأَلَهِ الصُّلحِ3765.الاستیعاب عن عائشه ( لَمّا بَلَغَها قَتلُ عَلِیٍّ علیه السلام ) دلائل الإمامه عن محمّد بن یعلی :لَقیتُ الحُسَینَ بنَ عَلِیٍّ علیه السلام عَلی ظَهرِ الکوفَهِ (1) وهُوَ راحِلٌ مَعَ الحَسَنِ یُریدُ مُعاوِیَهَ ، فَقُلتُ : یا أبا عَبدِ اللّهِ ، أرَضیتَ ؟
فَقالَ : شِقشِقَهٌ (2) هَدَرَت (3) ، وفَورَهٌ ثارَت ، وعَرَبِیُّ مَنحّی (4) ، وسَمٌّ ذُعافٌ (5) ، وقیعانٌ بِالکوفَهِ وکَربَلاءَ ، إنّی وَاللّهِ لَصاحِبُها ، وصاحِبُ ضَحِیَّتِها ، وَالعُصفورُ فی سَنابِلِها (6) ، إذا تَضَعضَعَ نَواحِی الجَبَلِ بِالعِراقِ ، وهَجهَجَ (7) کوفانُ الوَهَلِ (8) ، ومُنِعَ البِرُّ جانِبَهُ ، وعُطِّلَ بَیتُ اللّهِ الحرَامُ ، واُزحِفَ الوَقیذُ (9) ، وقُدِحَ الهَبیذُ (10) ، فَیالَها مِن زُمَرٍ أنَا صاحِبُها ، إیهِ إیهِ أنّی وکَیفَ ! ولَو شِئتُ لَقُلتُ : أینَ أنزِلُ ، وأینَ اُقیمُ .
فَقُلنا : یَابنَ رَسولِ اللّهِ ، ما تَقولُ ؟
قالَ : مَقامی بَینَ أرضٍ وسَماءٍ ، ونُزولی حَیثُ حَلَّتِ الشّیعَهُ الأَصلابَ ، وَالأَکبادَ الصَّلابَ ، لا یَتَضَعضَعونَ لِلضَّیمِ ، ولا یَأنَفونَ مِنَ الآخِرَهِ مُعضِلاً یَحتافُهُم ، أهلُ میراثِ عَلِیٍّ ووَرَثَهُ بَیتِهِ . (11) .
1- .ظَهر الکوفه : ما وراء النهر إلی النجف (مجمع البحرین : ج 2 ص 1146 «ظهر») .
2- .الشِّقْشِقَه : شیء کالرئه یخرجها البعیر من فیه إذا هاج (الصحاح : ج 4 ص 1503 «شقق») .
3- .الهدیر : تردید صوت البعیر فی حنجرته (النهایه : ج 5 ص 250 «هدر») .
4- .فی مدینه المعاجز : ج 3 ص 453 «وعری منجی» .
5- .ذعاف : أی سریع یعجّل القتل (الصحاح : ج 4 ص 1361 «ذعف») .
6- .کنایه عن قتل الرجال والفرسان من جیوش الأعداء .
7- .هَجْهَجْتُ : أی صحت به وزجرته لیکفّ (الصحاح : ج 1 ص 349 «هجج») .
8- .الوَهَلُ : الفَزَعُ (النهایه : ج 5 ص 233 «وهل») .
9- .وقَذَهُ : إذا سکّنه ومنعه من انتهاک ما لا یحلّ ولا یجمل (النهایه : ج 5 ص 212 «وقذ») .
10- .الهَبْذُ : العدو والإسراع (القاموس المحیط : ج 1 ص 360 «هبذ») .
11- .دلائل الإمامه : ص 184 ح 103 .
7 / 2آنچه درباره صلح ، از ایشان روایت شده است
3764.شرح نهج البلاغه عن مسروق :دلائل الإمامه به نقل از محمّد بن یعلی : حسین بن علی علیه السلام را در پشت کوفه دیدم که با [برادرش] حسن علیه السلام به سوی معاویه می رفتند . گفتم : ای ابا عبد اللّه ! آیا [به صلح ، ]راضی شدی ؟
فرمود : «بانگی بر آمد و هیجانی بر انگیخته شد . عربی رانده شده و زَهری کُشنده و پیکان هایی تیز و بُرنده در کوفه و کربلا پیدا شدند .
به خدا سوگند ، عامل این کارها و صاحب قربانی و پرنده برچیننده دانه ها (1) منم ، آن گاه که کوه های کرانه عراق ، فرو بریزند و ناله کوفه، بلند شود و زمین ، از برکتْ باز ایستد ، خانه خدا را به تعطیلی بکشند و [فرد] کُند و بی تحرّک ، به مشقّت پیش رانده شود و [فرد] تندرو ، سرکوب گردد . ای کاش دسته هایی [جنگجو ]بودند که من ، صاحب آنها بودم ! بس است ؛ بس است ! کجا و چگونه ؟ اگر می خواستم ، می گفتم که کجا فرود می آیم و کجا می ایستم» .
گفتم : ای فرزند پیامبر خدا! چه می گویی ؟
فرمود : «جایگاهم میان زمین و آسمان است و جایگاه فرودم ، آن جاست که شیعیانِ سِتَبر و رنج دیدگان استوار هستند که در برابر ستم ، سر فرود نمی آورند و برای آخرت ، از هیچ مشکل و سختی ای روی نمی گردانند ؛ آن میراثبَران علی علیه السلام و وارثان خانه او» . .
1- .کنایه از کُشتن دشمنان و جنگجویان لشکر مقابل است .
7 / 3صِفَهُ مُعاوِیَهَ3761.المصنَّف ، ابن ابی شیبه به نقل از جمیع بن عمیرکنز الفوائد عن الإمام الحسین علیه السلام حینَ بَلَغَهُ کَلامُ نافِعِ بنِ جُبَیرٍ فی مُعاوِیَهَ وقَولُهُ : إنَّهُ کانَ یُسکِتُهُ الحِلمُ ، ویُنطِقُهُ العِلمُ : بَل کانَ یُنطِقُهُ البَطَرُ (1) ، ویُسکِتُهُ الحَصَرُ (2) . (3)3760.خصائص أمیر المؤمنین ( به نقل از جمیع بن عمیر ) شرح الأخبار عن بشر بن غالب :إنّی لَجالِسٌ عِندَ الحُسَینِ بنِ عَلِیٍّ علیه السلام إذ أتاهُ رَجُلٌ ، فَقالَ : یا أبا عَبدِ اللّهِ ، سَمِعتُ رَجُلاً یَبکی لِمَوتِ مُعاوِیَهَ بنِ أبی سُفیانَ .
فَقالَ الحُسَینُ علیه السلام : لا أرقَأَ (4) اللّهُ دَمعَتَهُ ، ولا فَرَّجَ هَمَّهُ ، ولا کَشَفَ غَمَّهُ ، ولا سَلّی حُزنَهُ ، أتَری أنَّهُ یَکونُ بَعدَهُ مَن هُوَ شَرٌّ مِنهُ ؟! تَرِبَت (5) یَداهُ وفَمُهُ ، أما وَاللّهِ لَقَد أصبَحَ مِنَ النّادِمینَ . (6)3759.شواهد التنزیل ( به نقل از عایشه ) عیون الأخبار لابن قتیبه :قالَ مُعاوِیَهُ : لا یَنبَغی أن یَکونَ الهاشِمِیُّ غَیرَ جَوادٍ ، ولَا الاُمَوِیُّ غَیرَ حَلیمٍ ، ولَا الزُّبَیرِیُّ غَیرَ شُجاعٍ ، ولَا المَخزومِیُّ غَیرَ تَیّاهٍ .
فَبَلَغَ ذلِکَ الحُسَینَ بنَ عَلِیٍّ علیه السلام فَقالَ : قَاتَلَهُ اللّهُ ، أرادَ أن یَجودَ بَنو هاشِمٍ فَینفَدَ (7) ما بِأَیدیهِم، ویَحلُمَ بَنو اُمَیَّهَ فَیَتَحَبَّبوا إلَی النّاسِ، ویَتَشَجَّعَ آلُ الزُّبَیرِ فَیَفنَوا، ویَتیهَ (8) بَنو مَخزومٍ فَیُبغِضَهُمُ النّاسُ . (9) .
1- .البَطَرُ : الأَشَرُ ؛ وهو شِدَّه المَرَح . وقد بَطِرَ یَبطَر وأبطَرَه المال (الصحاح : ج 2 ص 593 «بطر») .
2- .الحَصَرُ : العیّ ، والحَصَر أیضا : ضیق الصدر (الصحاح : ج 2 ص 631 «حصر») .
3- .کنز الفوائد : ج 2 ص 32 ، نزهه الناظر : ص 91 ح 11 ، بحار الأنوار : ج 33 ص 219 ح 508 وراجع : أعلام الدین : ص 299 وکشف الغمّه : ج 2 ص 319 .
4- .رَقَأَ الدَّمعُ : إذا سکَنَ وانقطع (النهایه : ج 2 ص 248 «رقأ») .
5- .تَرِبَت یَداک : وهو علی الدعاء ، أی لا أصَبتَ خیرا (الصحاح : ج 1 ص 91 «ترب») .
6- .شرح الأخبار : ج 3 ص 103 ح 1036 .
7- .نَفَدَ الشیء : فَنِیَ ، وأنفَد القومُ : أی ذهبت أموالهم (الصحاح : ج 2 ص 544 «نفد») .
8- .تاهَ : أی تکبّر (الصحاح : ج 6 ص 2229 «تیه») .
9- .عیون الأخبار لابن قتیبه : ج 1 ص 196 ؛ کشف الغمّه : ج 2 ص 237 وفیه «فبلغ ذلک الحسن بن علیّ8» نحوه .
7 / 3ویژگی معاویه
3762.تاریخ دمشق عن صدقه بن سعید عن جمیع بن عمیر :کنز الفوائد از امام حسین علیه السلام ، هنگامی که سخن نافع بن جُبَیر به او (امام حسین علیه السلام ) رسید که در باره معاویه و سخن گفتنش گفته بود : بردباری ، او را به سکوت، و علم ، او را به سخن گفتن وا می دارد : بلکه سرمستی ، او را به سخن می آورد و درماندگی ، او را به سکوت می کشانَد .3761.المصنّف لابن أبی شیبه عن جمیع بن عمیر :شرح الأخبار به نقل از بشر بن غالب : من نزد حسین بن علی علیه السلام نشسته بودم که مردی آمد و گفت : ای ابا عبد اللّه ! شنیدم که مردی به خاطر مرگ معاویه بن ابی سفیان می گِرید.
حسین علیه السلام فرمود : «خداوند ، به اشکش پایان ندهد و در غمش ، گشایش حاصل نگردد و اندوهش، برطرف نشود و حزنش، آرام نگیرد! آیا پس از او کسی را بدتر از وی می بینی؟! [گریه کننده] خیر نبیند! به خدا سوگند ، از پشیمانان خواهد شد» .3760.خصائص أمیر المؤمنین عن جمیع بن عمیر :عیون الأخبار، ابن قُتَیبه :معاویه گفت : سزا نیست که هاشمی ، بخشنده نباشد و اُمَوی ، بردبار نباشد و زبیری ، شجاع نباشد و مخزومی ، متکبّر نباشد.
این سخن به حسین بن علی علیه السلام رسید . فرمود : «خدا او را بکُشد! می خواهد که بنی هاشم ، آن قدر ببخشند که هر چه دارند ، از دست بدهند و بنی امیّه ، بردباری کنند و محبوبِ مردم شوند و خاندان زبیر ، شجاعت ورزند و از میان بروند و مخزومیان ، تکبّر کنند و منفورِ مردم شوند» . .
7 / 4اِحتِجاجاتُ الإِمامِ علیه السلام عَلی مُعاوِیَهَ3757.التاریخ الکبیر عن عائشه :تاریخ الیعقوبی :قالَ مُعاوِیَهُ لِلحُسَینِ بنِ عَلِیٍّ علیه السلام : یا أبا عَبدِ اللّهِ ! عَلِمتَ أنّا قَتَلنا شیعَهَ أبیکَ ، فَحَنَّطناهُم وکَفَّنّاهُم وصَلَّینا عَلَیهِم ودَفَنّاهُم ؟
فَقالَ الحُسَینُ علیه السلام : حَجَجتُکَ (1) ورَبِّ الکَعبَهِ ! لکِنّا وَاللّهِ إن قَتَلنا شیعَتَکَ ما کَفَنّاهُم ولا حَنَّطناهُم ولا صَلَّینا عَلَیهِم ولا دَفَنّاهُم . (2)3756.تاریخ الطبری ( به نقل از ابو عمره ) نثر الدرّ :لَمّا قَتَلَ مُعاوِیَهُ حُجرَ بنَ عَدِیٍّ وأصحابَهُ ، لَقِیَ فی ذلِکَ العامِ الحُسَینَ علیه السلام فَقالَ : أبا عَبدِ اللّهِ ! هَل بَلَغَکَ ما صَنَعتُ بِحُجرٍ وأصحابِهِ مِن شیعَهِ أبیکَ ؟
فَقالَ : لا .
قالَ : إنّا قَتَلناهُم وکَفَّنّاهُم وصَلَّینا عَلَیهِم .
فَضَحِکَ الحُسَینُ علیه السلام ، ثُمَّ قالَ : خَصَمَکَ القَومُ یَومَ القِیامَهِ یا مُعاوِیَهُ ، أما وَاللّهِ لَو وَلینا مِثلَها مِن شیعَتِکَ ما کَفَنّاهُم ولا صَلَّینا عَلَیهِم . وقَد بَلَغَنی وُقوعُکَ بِ أَبی حَسَنٍ ، وقِیامُکَ وَاعتِراضُکَ بَنی هاشِمٍ بِالعُیوبِ ، وَایمُ اللّهِ لَقَد أوتَرتَ غَیرَ قَوسِکَ (3) ، ورَمَیتَ غَیرَ غَرَضِکَ (4) ، وتَناوَلتَها بِالعَداوَهِ مِن مَکانٍ قَریبٍ ، ولَقَد أطَعتَ امرَءا ما قَدُمَ إیمانُهُ ، ولا حَدُثَ نِفاقُهُ ، وما نَظَرَ لَکَ ، فَانظُر لِنَفسِکَ أو دَع یُریدُ : عَمرَو بنَ العاصِ . (5) .
1- .فی الطبعه المعتمده : «حجرک» ، والتصویب من طبعه النجف .
2- .تاریخ الیعقوبی : ج 2 ص 231 .
3- .أوترتُ القَوسَ : شدَدتُ وَتَرها (المصباح المنیر : ص 647 «وتر») .
4- .الغَرَض : الهدف الذی یُرمی إلیه (المصباح المنیر : ص 445 «غرض») .
5- .نثر الدرّ : ج 1 ص 335 ، نزهه الناظر : ص 82 ح 7 ، کشف الغمّه : ج 2 ص 242 ، الاحتجاج : ج 2 ص 88 ح 163 عن صالح بن کیسان نحوه ، بحار الأنوار : ج 44 ص 129 ح 19 .
7 / 4احتجاج های امام بر ضدّ معاویه
3756.تاریخ الطبری عن أبی عمره ( قَبلَ حَربِ الجَمَلِ ) تاریخ الیعقوبی :معاویه به حسین بن علی علیه السلام گفت : ای ابا عبد اللّه ! دانستی که ما پیروان پدرت (حُجر بن عَدی و پیروانش) را کشتیم و آنها را غُسل و کفن نمودیم و بر آنان ، نماز خواندیم و به خاک سپردیم؟
حسین علیه السلام فرمود : «به پروردگار کعبه سوگند ، مغلوبت می کنم! امّا به خدا سوگند ، اگر ما پیروان تو را بکشیم ، نه آنان را کفن و حُنوط می کنیم ، نه بر آنان نماز می خوانیم و نه به خاکشان می سپاریم (آنان را مسلمان نمی شِمُریم)».3755.تاریخ دمشق عن زید بن أرقم :نثر الدرّ :چون معاویه، حُجْر بن عَدی و یارانش را کُشت، در همان سال ، حسین علیه السلام را دید و گفت : ای ابا عبد اللّه ! آیا آنچه را با حجر و یارانش که پیروان پدرت بودند کرده ام ، به تو خبر داده اند؟
فرمود : «نه» .
گفت : ما آنان را کشتیم و کفن کردیم و بر آنان ، نماز خواندیم.
حسین علیه السلام خندید و سپس فرمود : «ای معاویه! روز قیامت، این گروه ، دشمن تو خواهند بود . هان! به خدا سوگند ، اگر ما چنین کاری را با پیروان تو بکنیم، آنان را نه کفن می کنیم و نه بر ایشان نماز می خوانیم . به من خبر رسیده که به ابوالحسن علی علیه السلام ناسزا می گویی و بر بنی هاشم ، عیب می گیری و به ستیز با آنان برخاسته ای.
به خدا سوگند، زِهِ کمان دیگری را می کِشی و جایی جز هدفت را نشانه رفته ای (1) و دشمنی را از جایی نزدیک برای خود خریده ای . تو از کسی پیروی می کنی که در ایمان، سابقه ای ندارد و نفاقش هم تازه نیست و به سود تو نظر نداده است . (2) تو خود برای خود بیندیش یا رها کن» . .
1- .دو مَثَل عربی اند ، برابر با مثل فارسی : «سنگ دیگران را به سینه می زنی». م.
2- .منظور امام علیه السلام عمرو بن عاص بود .
3754.المستدرک علی الصحیحین عن أبی موسی عن اُمّ سلمه :الإمامه والسیاسه فی ذِکرِ قُدومِ مُعاوِیَهَ إلَی المَدینَهِ حاجّا وأخذِهِ البَیعَهَ لِیَزیدَ ، وخُطبَتِهِ الَّتی یَمدَحُ فیها یَزیدَ الطّاغِیَهَ ووَصفِهِ بِالعِلمِ بِالسُّنَّهِ وقِراءَهِ القُرآنِ وَالحِلمِ : فَقامَ الحُسَینُ علیه السلام فَحَمِدَ اللّهَ وصَلّی عَلَی الرَّسولِ صلی الله علیه و آله ، ثُمَّ قالَ :
أمّا بَعدُ یا مُعاوِیَهُ ! فَلَن یُؤَدِّیَ القائِلُ وإن أطنَبَ (1) فی صِفَهِ الرَّسولِ صلی الله علیه و آله مِن جَمیعٍ جُزءا ، وقَد فَهِمتُ ما لَبَستَ بِهِ الخَلَفَ بَعدَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله مِن إیجازِ الصِّفَهِ ، وَالتَّنَکُّبِ عَنِ استِبلاغِ النَّعتِ ، وهَیهاتَ هَیهاتَ یا مُعاوِیَهُ ! فَضَحَ الصُّبحُ فَحمَهَ الدُّجی ، وبَهَرَتِ الشَّمسُ أنوارَ السُّرُجِ ، ولَقَد فَضَّلتَ حَتّی أفرَطتَ ، وَاستَأثَرتَ حَتّی أجحَفتَ ، ومَنَعتَ حَتّی مَحَلتَ ، وجُزتَ حَتّی جاوَزتَ ، ما بَذَلتَ لِذی حَقٍّ مِنِ اسمِ حَقِّهِ بِنَصیبٍ ، حَتّی أخَذَ الشَّیطانُ حَظَّهُ الأَوفَرَ ، ونَصیبَهُ الأَکمَلَ .
وفَهِمتُ ما ذَکَرتَهُ عَن یَزیدَ مِنِ اکتِمالِهِ ، وسِیاسَتِهِ لِامَّهِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله ، تُریدُ أن توهِمَ النّاسَ فی یَزیدَ ، کَأَنَّکَ تَصِفُ مَحجوبا ، أو تَنعَتُ غائِبا ، أو تُخبِرُ عَمّا کانَ مِمَّا احتَوَیتَهُ بِعِلمٍ خاصٍّ ، وقَد دَلَّ یَزیدُ مِن نَفسِهِ عَلی مَوقِعِ رَأیِهِ ، فَخُذ لِیَزیدَ فیما أخَذَ فیهِ مِنِ استِقرائِهِ الکِلابَ المُهارِشَهَ (2) عِندَ التَّهارُشِ ، وَالحَمامَ السِّبقَ لِأَترابِهِنَّ ، وَالقِیانَ ذَواتِ المَعازِفِ ، وضَربِ المَلاهی تَجِده باصِرا ، ودَع عَنکَ ما تُحاوِلُ ، فَما أغناکَ أن تَلقَی اللّهَ مِن وِزرِ هذَا الخَلقِ بِأَکثَرَ مِمّا أنتَ لاقیهِ ، فَوَاللّهِ ما بَرِحتَ تَقدَحُ باطِلاً فی جَورٍ ، وحَنَقا فی ظُلمٍ ، حَتّی مَلَأتَ الأَسقِیَهَ ، وما بَینَکَ وبَینَ المَوتِ إلّا غَمضَهٌ ، فَتَقدَمُ عَلی عَمَلٍ مَحفوظٍ فی یَومٍ مَشهودٍ ، ولاتَ حینَ مَناصٍ .
ورَأَیتُکَ عَرَضتَ بِنا بَعدَ هذَا الأَمرِ ، ومَنَعتَنا عَن آبائِنا تُراثا ، ولَقَد لَعَمرُ اللّهِ أورَثَنَا الرَّسولُ عَلَیهِ الصَّلاهُ وَالسَّلامُ وِلادَهً ، وجِئتَ لَنا بِها ، أما حَجَجتُم بِهِ القائِمَ عِندَ مَوتِ الرَّسولِ ، فَأَذعَنَ لِلحُجَّهِ بِذلِکَ ، ورَدَّهُ الإِیمانُ إلَی النَّصَفِ ، فَرَکِبتُمُ الأَعالیلَ ، وفَعَلتُمُ الأَفاعیلَ ، وقُلتُم : کانَ ویَکونُ ، حَتّی أتاکَ الأَمرُ یا مُعاوِیَهُ ! مِن طَریقٍ کانَ قَصدُها لِغَیرِکَ ، فَهُناکَ فَاعتَبِروا یا اُولِی الأَبصارِ . . . . (3) .
1- .أطنَبَ فی الکلام : بالَغَ فیه (الصحاح : ج 1 ص 172 «طنب») .
2- .المُهارَشَهُ بالکِلاب : وهو تحریش بعضها علی بعض (الصحاح : ج 3 ص 1027 «هرش») .
3- .الإمامه والسیاسه : ج 1 ص 208 .
3753.خصائص أمیر المؤمنین ( به نقل از امّ سلمه ) الإمامه و السیاسه در یادکردِ آمدن معاویه به مدینه به قصد حج و گرفتن بیعت برای یزید و سخنرانی اش که در آن ، یزید طغیانگر را ستود و او را به سنّت دانی و قرآن خوانی و بردباری توصیف کرد : حسین علیه السلام برخاست و خدا را ستود و بر پیامبر صلی الله علیه و آله درود فرستاد و سپس فرمود : «امّا بعد، ای معاویه! سخنران ، هر چند که توصیف پیامبر صلی الله علیه و آله را طول دهد ، جز اندکی از آن را نمی تواند بگوید . من ، آنچه را که تو با توصیف کوتاهت بر خلیفگان پوشاندی و از تکمیل توصیف ، شانه خالی کردی ، در یافتم . هیهات ، هیهات ، ای معاویه! صبح، تاریکیِ شب را رسوا کرده و خورشید ، همه چراغ ها را در پرتو خود گرفته است . [برخی از آنان را ]چنان برتری دادی که به افراط کشیدی و آن قدر ویژه خواری کردی که اجحاف نمودی و [از توصیف برخی دیگر ]خودداری کردی و چیزی نگذاشتی و چندان گذشتی که از حد گذراندی . کمترین بهره از والاترین حقِّ حقدار را به او ندادی تا آن که شیطان ، بیشترین و کامل ترین بهره اش را بُرد.
آنچه از کامل شدن [ ِ یزید ] و سیاستدانی او با امّت محمّد صلی الله علیه و آله گفتی، فهمیدم . تو می خواهی مردم را در باره یزید به اشتباه بیندازی . گویی که شخصی در پرده یا نادیده را توصیف می کنی و یا از چیزی که تنها تو می دانی، خبر می دهی، در حالی که یزید ، خود و اندیشه اش را شناسانده است . در باره یزید ، آن چیزهایی را که او برگرفته، تو هم همان ها را بگیر [و بگو] : از گردآوری سگ ها برای به جان هم انداختن آنها (سگ بازی) و کبوترهایی برای مسابقه (کبوتربازی) و کنیزکان رامشگرِ موسیقی نواز . در این صورت ، او را دارای بینش در این امور می یابی . آنچه در صدد انجام دادن آنی ، وا گذار ؛ زیرا این که خدا را با وِزر و وبال این مردم دیدار کنی، تو را از آنچه خودت داری ، بی نیاز نمی کند . به خدا سوگند ، تو همواره و بیهوده در ستمکاری فرو رفته ای و به ستم ، خشم گرفته ای . همه پیمانه ها را پُر کردی و میان تو و مرگ ، جز چشم بر هم نهادنی ، نمانده است و بر عمل نگه داشته شده ، در روزی که همه حاضر می شوند ، در می آیی و دیگر ، فرصت گریزی نیست.
تو را دیدم که پس از این کار ، متعرّض ما شدی و ما را از میراث پدرانمان ، محروم کردی . به خدا سوگند ، پیامبر که بر او درود و سلام باد از طریق [پیوند خویشاوندی و] ولادت، برای ما ارث نهاد و تو آن را برای ما [حجّت خلافت ]آوردی . مگر شما با آن، برای کسی که هنگام وفات پیامبر صلی الله علیه و آله فرمان روا شد ، احتجاج نکردید و او هم به خاطر همین پذیرفت؟ و ایمانش او را به رعایت انصاف وا داشت ، پس ، بهانه ها آوردید و کارها کردید و گفتید : چنین و چنان می شود ، تا آن که ای معاویه ، کار [خلافت ]به تو رسید، از راهی که از آنِ دیگری است . پس ای اندیشمندان! از این ، عبرت گیرید ...» . .
3752.المستدرک علی الصحیحین ( به نقل از امّ سلمه ) الفتوح فی ذِکرِ قُدومِ مُعاوِیَهَ إلی مَکَّهَ وأخذِهِ البَیعَهَ لِیَزیدَ : أقامَ مُعاوِیَهُ بِمَکَّهَ لا یَذکُرُ شَیئا مِن أمرِ یَزیدَ ، ثُمَّ أرسَلَ إلَی الحُسَینِ علیه السلام فَدَعاهُ ، فَلَمّا جاءَهُ ودَخَلَ إلَیهِ قَرَّبَ مَجلِسَهُ ثُمَّ قالَ : أبا عَبدِ اللّهِ ! اعلَم أنّی ما تَرَکتُ بَلَدا إلّا وقَد بَعَثتُ إلی أهلِهِ فَأَخَذتُ عَلَیهِمُ البَیعَهَ لِیَزیدَ ، وإنَّما أخَّرتُ المَدینَهَ لِأَنّی قُلتُ : هُم أصلُهُ وقَومُهُ وعَشیرَتُهُ ومَن لا أخافُهُم عَلَیهِ ، ثُمَّ إنّی بَعَثتُ إلَی المَدینَهِ بَعدَ ذلِکَ فَأَبی بَیعَتَهُ مَن لا أعلَمُ أحَدا هُوَ أشَدُّ بِها مِنهُم ، ولَو عَلِمتُ أنَّ لِاُمَّهِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله خَیرا مِن وَلَدی یَزیدَ لَما بَعَثتُ لَهُ .
فَقالَ لَهُ الحُسَینُ علیه السلام : مَهلاً یا مُعاوِیَهُ ! لا تَقُل هکَذا ، فَإِنَّکَ قَد تَرَکتَ مَن هُوَ خَیرٌ مِنهُ اُمّا وأبا ونَفسا .
فَقالَ مُعاوِیَهُ : کَأَنَّکَ تُریدُ بِذلِکَ نَفسَکَ أبا عَبدِ اللّهِ !
فَقالَ الحُسَینُ علیه السلام : فَإِن أرَدتُ نَفسی فَکانَ ماذا ؟!
فَقالَ مُعاوِیَهُ : إذا اُخبِرُکَ أبا عَبدِ اللّهِ ! أمّا اُمُّکَ فَخَیرٌ مِن اُمِّ یَزیدَ ، وأمّا أبوکَ فَلَهُ سابِقَهٌ وفَضلٌ ، وقَرابَتُهُ مِن رسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله لَیسَت لِغَیرِهِ مِنَ النّاسِ ، غَیرَ أنَّهُ قَد حاکَمَ أبوهُ أباکَ ، فَقَضَی اللّهُ لِأَبیهِ عَلی أبیکَ ، وأمّا أنتَ وهُوَ فَهُوَ وَاللّهِ خَیرٌ لِاُمَّهِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله مِنکَ .
فَقالَ الحُسَینُ علیه السلام : مَن خَیرٌ لِاُمَّهِ مُحَمَّدٍ ؟! یَزیدُ الخَمورُ الفَجورُ ؟
فَقالَ مُعاوِیَهُ : مَهلاً أبا عَبدِ اللّهِ ! فَإِنَّکَ لَو ذُکِرتَ عِندَهُ لَما ذَکَرَ مِنکَ إلّا حَسَنا .
فَقالَ الحُسَینُ علیه السلام : إن عَلِمَ مِنّی ما أعلَمُهُ مِنهُ أنَا فَلیَقُل فِیَّ ما أقولُ فیهِ .
فَقالَ لَهُ مُعاوِیَهُ : أبا عَبدِ اللّهِ ! انصَرِف إلی أهلِکَ راشِدا ، وَاتَّقِ اللّهَ فی نَفسِکَ ، وَاحذَر أهلَ الشّامِ أن یَسمَعوا مِنکَ ما قَد سَمِعتُهُ ؛ فَإِنَّهُم أعداؤُکَ وأعداءُ أبیکَ .
قالَ : فَانصَرَفَ الحُسَینُ علیه السلام إلی مَنزِلِهِ . (1) .
1- .الفتوح : ج 4 ص 339 وراجع : الإمامه والسیاسه : ج 1 ص 211 .
3736.امام کاظم علیه السلام ( در دعایش ) الفتوح در یادکرد آمدن معاویه به مکّه و بیعت گرفتنش برای یزید : معاویه در مکّه اقامت کرد و هیچ چیزی در باره یزید نگفت . سپس به سوی حسین علیه السلام فرستاد و او را فرا خواند . چون آمد و بر او وارد شد، او را نزدیک خود نشاند و گفت : ای ابا عبد اللّه ! بدان که من ، هیچ شهری را ننهاده ام ، جز آن که به سوی اهلش فرستاده ام و از آنان ، برای یزید، بیعت گرفته ام و مدینه را به تأخیر انداخته ام ؛ زیرا گفتم : آنان ، ایل و تبار و خویشان یزید و کسانی اند که بیمی از آنها ندارم . سپس به مدینه [پیک] فرستادم ؛ امّا آنان از بیعت با یزید ، خودداری کردند و از همه در این کار ، سختگیرتر هستند . اگر برای امّت محمّد صلی الله علیه و آله بهتر از پسرم یزید سراغ داشتم ، برای [بیعت کردن با] یزید، کسی را روانه نمی کردم.
حسین علیه السلام فرمود : «آرام ، ای معاویه! این گونه نگو . تو بهتر از او را وا نهاده ای ؛ کسی که هم خودش بهتر است ، هم پدر و مادرش از پدر و مادر او بهترند» .
معاویه گفت : گویی خود را می گویی، ای ابا عبد اللّه ؟!
حسین فرمود : «اگر خودم را قصد کنم ، چه می شود؟!» .
معاویه گفت : ای ابا عبد اللّه ! در این صورت ، به تو می گویم . امّا مادرت ، بهتر از مادر یزید است . امّا پدرت، سابقه و فضیلت دارد و خویشاوندی اش را با پیامبر خدا ، کسِ دیگری ندارد، جز آن که پدرت با پدر یزید (معاویه) به حَکَمیت، تن در دادند و خداوند ، پدرش را بر پدرت مقدّم داشت . و امّا تو و او، به خدا سوگند ، او برای امّت محمّد ، بهتر از توست .
حسین علیه السلام فرمود : «چه کسی برای امّت محمّد ، بهتر است؟ یزید باده خوار فاسد ؟!» .
معاویه گفت : آرام ، ای ابا عبد اللّه ! اگر از تو نزد او یاد شود ، جز نیکی از تو نمی گوید.
حسین علیه السلام فرمود : «اگر آنچه من از او می دانم، او در من سراغ دارد، بگوید» .
معاویه به او گفت : ابا عبد اللّه ! به هوش باش و هشیار به سوی خانواده ات باز گرد و از خدا بر خودت بترس و مراقب باش که شامیان ، آنچه من از تو شنیدم ، نشنوند که آنان ، دشمنان تو و دشمنان پدرت هستند.
حسین علیه السلام به خانه اش باز گشت. .
7 / 5مُکاتَباتُ الإِمامِ علیه السلام ومُعاوِیَهَ3720.عنه علیه السلام :أنساب الأشراف :کَتَبَ مُعاوِیَهُ إلَی الحُسَینِ بنِ عَلِیٍّ علیه السلام : أمّا بَعدُ : فَقَدِ انتَهَت الَیَّ عَنکَ اُمورٌ أرغَبُ بِکَ عَنها ، فَإِن کانَت حَقّا لَم اُقارَّکَ (1) عَلَیها ، ولَعَمری إنَّ مَن أعطی صَفقَهَ یَمینِهِ وعَهدَ اللّهِ ومیثاقَهُ لَحَرِیٌّ بِالوَفاءِ ، وإن کانَت باطِلاً فَأَنتَ أسعَدُ النّاسِ بِذلِکَ ، وبِحَظِّ نَفسِکَ تَبدَأُ ، وبِعَهدِ اللّهِ توفی ، فَلا تَحمِلنی عَلی قَطیعَتِکَ وَالإِساءَهِ بِکَ ، فَإِنّی مَتی اُنکِرکَ تُنکِرنی ، ومَتی تَکِدنی أکِدکَ ، فَاتَّقِ شَقَّ عَصا هذِهِ الاُمَّهِ وأن یَرجِعوا عَلی یَدِکَ إلَی الفِتنَهِ ، فَقَد جَرَّبتَ النّاسَ وبَلَوتَهُم ، وأبوکَ کانَ أفضَلَ مِنکَ ، وقَد کانَ اجتَمَعَ عَلَیهِ رَأیُ الَّذینَ یَلوذونَ بِکَ ، ولا أظُنُّهُ یَصلُحُ لَکَ مِنهُم ما کانَ فَسَدَ عَلَیهِ ، فَانظُر لِنَفسِکَ ودینِکَ «وَ لَا یَسْتَخِفَّنَّکَ الَّذِینَ لَا یُوقِنُونَ» (2) .
فَکَتَبَ إلَیهِ الحُسَینُ علیه السلام :
أمّا بَعدُ ، فَقَد بَلَغَنی کِتابُکَ تَذکُرُ أنَّهُ بَلَغَتکَ عَنّی اُمورٌ تَرغَبُ عَنها ، فَإِن کانَت حَقّا لَم تُقارَّنی عَلَیها ، ولَن یَهدِیَ إلَی الحَسَناتِ ویُسَدِّدَ لَها إلَا اللّهُ ، فَأَمّا ما نُمِّیَ (3) إلَیکَ فَإِنَّما رَقَّاهُ (4) المَلّاقونَ (5) المَشّاؤونَ بِالنَّمائِمِ (6) ، المُفَرِّقونَ بَینَ الجَمیعِ (7) ، وما اُریدُ حَربا لَکَ ولا خِلافا عَلَیکَ ، وَایمُ اللّهِ لَقَد تَرَکتُ ذلِکَ وأنَا أخافُ اللّهَ فی تَرکِهِ ، وما أظُنُّ اللّهَ راضِیا عَنّی بِتَرکِ مُحاکَمَتِکَ إلَیهِ ، ولا عاذِری دونَ الإِعذارِ إلَیهِ فیکَ وفی أولِیائِکَ القاسِطینَ المُلحِدینَ ، حِزبِ الظّالِمینَ وأولِیاءِ الشَّیاطینِ .
ألَستَ قاتِلَ حُجرِ بنِ عَدِیٍّ وأصحابِهِ المُصَلّینَ العابِدینَ ، الَّذینَ یُنکِرونَ الظُّلمَ ویَستَعظِمونَ البِدَعَ ، ولا یَخافونَ فِی اللّهِ لَومَهَ لائِمٍ ظُلما وعُدوانا ، بَعدَ إعطائِهِمُ الأَمانَ بِالمَواثیقِ وَالأَیمانِ المُغَلَّظَهِ ؟
أوَلَستَ قاتِلَ عَمرِو بنِ الحَمِقِ صاحِبِ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، الَّذی أبلَتهُ العِبادَهُ وصَفَّرَت لَونَهُ وأنحَلَت جِسمَهُ ؟!
أوَلَستَ المُدَّعِیَ زِیادَ بنَ سُمَیَّهَ المَولودَ عَلی فِراشِ عُبَیدٍ عَبدِ ثَقیفٍ ، وزَعَمتَ أنَّهُ ابنُ أبیکَ ، وقَد قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : «الوَلَدُ لِلفِراشِ ولِلعاهِرِ الحَجَرُ» ، فَتَرَکتَ سُنَّهَ رَسولِ اللّهٍ صلی الله علیه و آله وخالَفتَ أمرَهُ مُتَعَمِّدا ، وَاتَّبَعتَ هَواکَ مُکَذِّبا ، بِغَیرِ هُدیً مِنَ اللّهِ ، ثُمَّ سَلَّطتَهُ عَلَی العِراقَینِ فَقَطَعَ أیدِیَ المُسلِمینَ وسَمَلَ (8) أعیُنَهُم ، وصَلَبَهُم عَلی جُذوعِ النَّخلِ ، کَأَنَّکَ لَستَ مِنَ الاُمَّهِ وکَأَنَّها لَیسَت مِنکَ ، وقَد قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : «مَن ألحَقَ بِقَومٍ نَسَبا لَیسَ لَهُم فَهُوَ مَلعونٌ» !
أوَلَستَ صاحِبَ الحَضرَمِیّینَ الَّذینَ کَتَبَ إلَیکَ ابنُ سُمَیَّهَ أنَّهُم عَلی دینِ عَلِیٍّ علیه السلام ، فَکَتَبتَ إلَیهِ : اُقتُل مَن کانَ عَلی دینِ عَلِیٍّ ورَأیِهِ ، فَقَتَلَهُم ومَثَّلَ بِهِم بِأَمرِکَ ، ودینُ عَلِیٍّ علیه السلام دینُ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله الَّذی کانَ یَضرِبُ عَلَیهِ أباکَ ، وَالَّذِی انتِحالُکَ إیّاهُ أجلَسَکَ مَجلِسَکَ هذا ، ولَولا هُوَ کانَ أفضَلُ شَرَفِکَ تَجَشُّمَ الرَّحلَتَینِ فی طَلَبِ الخُمورِ !
وقُلتَ : اُنظُر لِنَفسِکَ ودینِکَ وَالاُمَّهِ ، وَاتَّقِ شَقَّ عَصَا الاُلفَهِ وأن تَرُدَّ النّاسَ إلَی الفِتنَهِ !
فَلا أعلَمُ فِتنَهً عَلَی الاُمَّهِ أعظَمَ مِن وِلایَتِکَ عَلَیها ! ولا أعلَمُ نَظَرا لِنَفسی ودینی أفضَلَ مِن جِهادِکَ ! فَإِن أفعَلهُ فَهُوَ قُربَهٌ إلی رَبّی ، وإن أترُکهُ فَذَنبٌ أستَغفِرُ اللّهَ مِنهُ فی کَثیرٍ مِن تَقصیری ، وأسأَلُ اللّهَ تَوفیقی لِأَرشَدِ اُموری .
وأمّا کَیدُکَ إیّایَ ، فَلَیسَ یَکونُ عَلی أحَدٍ أضَرَّ مِنهُ عَلَیکَ ، کَفِعلِکَ بِهؤُلاءِ النَّفَرِ الَّذینَ قَتَلتَهُم ومَثَّلتَ بِهِم بَعدَ الصُّلحِ مِن غَیرِ أن یَکونوا قاتَلوکَ ولا نَقَضوا عَهدَکَ ، إلّا مَخافَهَ أمرٍ لَو لَم تَقتُلهُم مِتَّ قَبلَ أن یَفعَلوهُ ، أو ماتوا قَبلَ أن یُدرِکوهُ ، فَأَبشِر یا مُعاوِیَهُ بِالقِصاصِ ، وأیقِن بِالحِسابِ ، وَاعلَم أنَّ للّهِِ کِتابا لا یُغادِرُ صَغیرَهً ولا کَبیرَهً إلّا أحصاها ، ولَیسَ اللّهُ بِناسٍ لَکَ أخذَکَ بِالظِّنَّهِ ، وقَتلَکَ أولِیاءَهُ عَلَی الشُّبهَهِ وَالتُّهمَهِ ، وأخذَکَ النّاسَ بِالبَیعَهِ لِابنِکَ ؛ غُلامٍ سَفیهٍ یَشرَبُ الشَّرابَ ویَلعَبُ بِالکِلابِ !
ولا أعلَمُکَ إلّا خَسِرتَ نَفسَکَ ، وأوبَقتَ (9) دینَکَ ، وأکَلتَ أمانَتَکَ ، وغَشَشتَ رَعِیَّتَکَ ، وتَبَوَّأتَ مَقعَدَکَ مِنَ النّارِ فَ «بُعْدًا لِّلْقَوْمِ الظَّلِمِینَ» (10) . (11) .
1- .قارَّهُ مُقارَّهً : قَرَّ معَهُ وسَکَنَ ، وفلانٌ قارٌّ : ساکِنٌ (تاج العروس : ج 7 ص 386 «قرر») .
2- .الروم : 60 .
3- .نَمَّیتُ الحدیثَ تنمیهً : إذا بلّغتَهُ علی وجه النمیمه والإفساد (الصحاح : ج 6 ص 2516 «نما») .
4- .رَقّی علیه کلاما : إذا رَفَعَ (الصحاح : ج 6 ص 2361 «رقی») .
5- .المَلَق : أن تُعطی باللسان ما لیس فی القلب (القاموس المحیط : ج 3 ص 284 «ملق») .
6- .النَّمیمَهُ : هی نقل الحدیث من قوم إلی قوم علی جهه الإفساد والشرّ (النهایه : ج 5 ص 120 «نمم») .
7- .هکذا فی المصدر ، وفی الإمامه والسیاسه : «الجمع» بدل «الجمیع» .
8- .سَمَلْتُ عَیْنَهُ : فقأتُها بحدیده مُحْماه (المصباح المنیر : ص 289 «سملت») .
9- .وَبَقَ : هَلَکَ ، ویتعدّی بالهمزه ، فیقال : أوبقته (المصباح المنیر : ص 646 «وبق») .
10- .هود : 44 .
11- .أنساب الأشراف : ج 5 ص 128 ، الإمامه والسیاسه : ج 1 ص 201 202 ؛ رجال الکشّی : ج 1 ص 252 ح 98 و 99 کلاهما نحوه ، بحار الأنوار : ج 44 ص 212 ح 9 و راجع : هذه الموسوعه : ج 3 ص 6 (القسم الخامس / الفصل الثانی / رساله توبیخیه من الإمام علیه السلام لمعاویه علی الظلم و البدع).
7 / 5نامه های امام علیه السلام و معاویه به یکدیگر
3708.عنه علیه السلام ( مِن کلامِهِ علیه السلام وهُوَ یَستَنفِرُ أهلَ ا ) أنساب الأشراف :معاویه به حسین بن علی علیه السلام نوشت : «امّا بعد، خبر کارهایی از تو به من رسیده که آنها را از تو بعید می دانم . اگر آن خبرها درست باشد ، با تو بر آنها موافقت نمی کنم . به جانم سوگند ، کسی که به پیمان خود و عهد و میثاق الهی وفا کند، سزاوار وفاست ؛ و اگر آنها درست نباشند ، تو در میان مردم ، بیشترین سهم را از این داری و به بهره خود می آغازی و به عهد خدا، وفا می کنی . مرا به قطع پیوند و بدی با خود ، وادار مکن . اگر مرا انکار کنی، انکارت می کنم و اگر به من نیرنگ بزنی ، به تو نیرنگ می زنم . از شکستن اجتماع این امّت و باز گرداندن آنها به فتنه، بپرهیز . تو مردم را تجربه کرده و آزموده ای و پدرت از تو برتر بود، و نظر کسانی که به تو پناه می آورند ، بر او گِرد آمده بود و گمان نمی برم آنچه برای پدرت نکردند ، برای تو بکنند . پس به فکر خود و دینت باش و «کسانی که یقین ندارند، تو را سبُک نشمارند» .
حسین علیه السلام در پاسخ معاویه نوشت : «امّا بعد، نامه ات به من رسید . نوشته بودی که خبر کارهایی از من به تو رسیده که دوست نداری [گفته باشم] و اگر درست باشد ، با من بر آنها موافقت نمی کنی ، و جز خدا ، به نیکی ها ره نمی نماید و به آنها موفّق نمی دارد .
امّا سخن چینی انجام شده برای تو را چاپلوسان سخن چینِ تفرقه افکنِ میان جماعت کرده اند . من ، سرِ جنگ و مخالفت با تو را ندارم . سوگند به خدا، آن را وا نهاده ام و من ، از این وا نهادن ، از خدا می ترسم و گمان نمی کنم خداوند، از این که دشمنی با تو را کنار گذاشته ام ، و در باره تو و دوستان متجاوز ملحدت که حزب ظالمان و دار و دسته شیطان اند ، در برابر خدا ، عذری جز آنچه خود بپذیرد ، ندارم .
آیا تو حجر بن عدی و یارانش را به ستم و تجاوز نکشتی ؛ آنان که نمازگزار و عابد بودند و ستم را زشت و بدعت ها را دهشتناک می شِمُردند و از سرزنش هیچ سرزنشگری در راه خدا نمی ترسیدند ؟ این کشتار را پس از امان دادن به آنها ، با همه وثیقه ها و سوگندهای غلیظ و شدید ، انجام دادی .
آیا تو قاتل عمرو بن حَمِق ، صحابی پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ، نیستی که عبادت ، فرسوده اش کرده و رنگش را زرد و بدنش را لاغر نموده بود؟
آیا تو زیاد بن سُمیّه را که بر بستر عبید (برده ثقیف) زاده شده بود، پسر پدرت نخواندی، در حالی که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرموده بود : فرزند ، متعلّق به بستر است و برای زناکار ، سنگ است ؟ تو سنّت پیامبر خدا صلی الله علیه و آله را وا نهادی و به عمد ، با فرمان او مخالفت کردی و از سرِ تکذیب، هوس خود را دنبال کردی ، بی آن که ره نمودی از جانب خدا داشته باشی . سپس ، زیاد را بر کوفه و بصره، مسلّط کردی تا دستان مسلمانان را قطع کند و چشمان آنان را با میله داغ ، بر کَنَد و به شاخه های نخل بیاویزد . گویی تو از امّت نیستی و او هم از تو نیست که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود : هر کس بیگانه ای را جزو خاندان قومی حساب کند که نسبش آن نیست، ملعون است .
آیا تو همان نیستی که [زیاد] ابن سمیّه به تو نوشت : حَضْرَمیان، بر دین علی هستند ، و تو به او نوشتی : هر کس را که بر دین علی و اندیشه اوست، بکُش ، و او هم به فرمان تو ، آنان را کُشت و مُثلِه کرد ؟ دین علی علیه السلام دین محمّد صلی الله علیه و آله است که بر سرِ آن با پدرت می جنگید ؛ کسی که با بستن خود به [آیین] او، بر این جایگاه نشسته ای و اگر او نبود، برترین شرف تو، زحمت ترتیب دادن دو سفر [زمستانی و تابستانی قریش] در طلب شراب بود.
گفته ای: به خودت و دین و امّت بیندیش و اجتماع و اُلفت امّت را نشکن و مردم را به فتنه، باز نگردان . من ، فتنه ای بزرگ تر از فرمان رواییِ تو بر این امّت نمی شناسم و برای خود و دینم ، رأیی برتر از جهاد با تو نمی دانم . اگر جهاد کنم ، [مایه] نزدیکی من به پروردگارم است و اگر آن را وا گذارم، گناهی است که از فراوانیِ تقصیرم در آن ، از خدا، آمرزش می طلبم و از خدا می خواهم که به درست ترین کار ، موفّقم بدارد.
امّا زیان نیرنگ تو با من، بیش از هر کس دیگر، به خودت می رسد ؛ مانند همین کار تو با این چند تنی که آنان را کُشتی و مُثلِه شان نمودی ، با آن که آنان ، در صلح با تو بودند و نه با تو جنگیده و نه پیمانت را شکسته بودند و فقط ، از چیزی ترسیدی که اگر هم آنان را نمی کُشتی، پیش از این می مُردی یا آنان ، پیش از رسیدن به آن می مُردند .
پس ، ای معاویه! قصاص را در پیشِ رو داری . به حساب ، یقین داشته باش و بدان که خدا ، نوشته ای دارد که هیچ کار کوچک و بزرگی نیست ، جز آن که آن را برشمرده است . خدا فراموش نمی کند دستگیر کردن هایت را به خاطر بی اعتمادی و بدبینی، و کُشتن اولیا را به شُبهه و تهمت، و بیعت گرفتنت را از مردم برای پسرت ، آن جوانِ نابخرد، شرابخوار و سگباز !
جز این نمی دانم که خود را تباه کردی و دینت را هلاک نمودی و امانت نزد خود را خوردی و مردمت را فریفتی و جایگاهی از آتش، برای خود برگرفتی . پس «دور باد قوم ظالم از رحمت الهی» !». .
7 / 6الاِختِصامُ فِی اللّهِ3705.امام حسن علیه السلام :الخصال عن النضر بن مالک :قُلتُ لِلحُسَینِ بنِ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام : یا أبا عَبدِ اللّهِ ، حَدِّثنی عَن قَولِ اللّهِ عز و جل : «هَذَانِ خَصْمَانِ اخْتَصَمُواْ فِی رَبِّهِمْ» (1) .
قالَ : نَحنُ وبَنو اُمَیَّهَ ، اختَصَمنا فِی اللّهِ عز و جل ، قُلنا : صَدَقَ اللّهُ ، وقالوا : کَذَبَ اللّهُ . فَنَحنُ وإیّاهُمُ الخَصمانِ یَومَ القِیامَهِ . (2)3706.عنه علیه السلام :بحار الأنوار عن بکر بن أیمن عن الحسین بن علیّ علیه السلام :إنّا وبَنی اُمَیَّهَ تَعادَینا فِی اللّهِ ، فَنَحنُ وهُم کَذلِکَ إلی یَومِ القِیامَهِ ، فَجاءَ جَبرَئیلُ علیه السلام بِرایَهِ الحَقِّ فَرَکَزَها بَینَ أظهُرِنا ، وجاءَ إبلیسُ بِرایَهِ الباطِلِ فَرَکَزَها بَینَ أظهُرِهِم . (3) .
1- .الحجّ : 19 .
2- .. الخصال : ص 43 ح 35 ، بحار الأنوار : ج 31 ص 517 ح 16 .
3- .بحار الأنوار : ج 31 ص 308 .
7 / 6دشمنی برای خدا
3703.حضرت فاطمه علیهاالسلام ( خطاب به مردمی که برای گرفتن بیعت از امام علی عل ) الخصال به نقل از نضر بن مالک : به حسین بن علی علیه السلام گفتم : ای ابا عبد اللّه ! از گفته خدای عز و جل بگو که فرمود : «این دو دشمن، برای پروردگارشان با هم دشمنی کردند» .
فرمود : «[مانند] ما و بنی امیّه که برای خدای عز و جل با آنها دشمنی کردیم . ما گفتیم : خداوند ، راست می گوید و آنان گفتند : دروغ می گوید . پس ما و آنان ، روز قیامت ، دو دشمنیم» .3704.الأمالی للطوسی عن ابن عبّاس :بحار الأنوار به نقل از بکر بن اَیمَن ، از امام حسین علیه السلام : ما با بنی امیّه برای خدا دشمنی کردیم . ما و ایشان ، در روز قیامت نیز چنین هستیم . پس جبرئیل علیه السلام پرچم حق را می آورد و بر پشتِ ما می نهد و ابلیس هم ، پرچم باطل را می آورد و بر پشتِ آنها می نشاند . .
الفَصلُ الثّامِنُ : بیعه یزید8 / 1مُواصَفاتُ یَزیدَ3701.شرح نهج البلاغه :دعائم الاسلام :عَنِ الحُسَینِ بنِ عَلِیٍّ علیه السلام أنَّهُ کَتَبَ إلی مُعاوِیَهَ کِتابا یُقَرِّعُهُ (1) فیهِ ویُبَکِّتُهُ (2) بِاُمورٍ صَنَعَها ، کانَ فیهِ :
ثُمَّ وَلَّیتَ ابنَکَ وهُوَ غُلامٌ یَشرَبُ الشَّرابَ ویَلهو بِالکِلابِ ، فَخُنتَ أمانَتَکَ ، وأخرَبتَ (3) رَعِیَّتَکَ ، ولَم تُؤَدِّ نَصیحَهَ رَبِّکَ ، فَکَیفَ تُوَلّی عَلی اُمَّهِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله مَن یَشرَبُ المُسکِرَ ؟ وشارِبُ المُسکِرِ مِنَ الفاسِقینَ ! وشارِبُ المُسکِرِ مِنَ الأَشرارِ ! ولَیسَ شارِبُ المُسکِرِ بِأَمینٍ عَلی دِرهَمٍ ، فَکَیفَ عَلَی الاُمَّهِ ؟!
فَعَن قَلیلٍ تَرِدُ عَلی عَمَلِکَ ، حینَ تُطوی صَحائِفُ الاِستِغفارِ . (4) .
1- .التقریع : التعنیف والتثریب ، وقرَّعَهُ تقریعا : وَبَّخَهُ وعَذَلَهُ (تاج العروس : ج 11 ص 366 «قرع») .
2- .التبکیت : التقریع والتوبیخ (النهایه : ج 1 ص 148 «بکت») .
3- .فی بعض نسخ المصدر : «أخزیت» بدل «أخربت» .
4- .دعائم الإسلام : ج 2 ص 133 ح 468 ، وفی بحار الأنوار : ج 66 ص 495 ح 41 عن الإمام الحسن علیه السلام ولکن مضمون الکتاب بعید عن زمانه7 .